🔺جشن سده، میراثی کهن از ایران باستان در ششتمد
🔹جشن سده یا “آتش سره”، از آیینهای ایرانیان باستان بوده است که با وجود گذشت صدها سال از دوران رونق آن، همچنان از خاطرها نرفته و با جلوه های زیبا و آداب و رسومی دلنشین، در برخی مناطق کشور از جمله شهرستان ششتمد در غرب خراسان، برپا می‌شود.
🔹جشن سده، آیینی به قدمت تاریخ ایران باستان است که مانند برخی دیگر از آیینهای کهن از جمله اردیبهشتگان، سپندان، شب یلدا و چهارشنبه سوری، همچنان بصورت جسته و گریخته مرسوم است. جشن اصلی سده در دهم بهمن، بعنی ۵۰ روز مانده به عید نوروز، در برخی مناطق کشور اجرا می شود.
🔹قدمت جشن سده، به ایران باستان و دوره رواج آیین زرتشتی می رسد که این آیین دیرینه اکنون همزمان با برگزاری پرشور در مناطقی همچون یزد و کرمان، در ششتمد نیز همزمان با روز مهرایزد، برپا می‌شود.
🔹برای برپایی جشن سده، برخی آیین‌ورزان کهنسال مانند گذشته در مکانی مشخص، آتشی بزرگ را فراهم ساخته و با سرودخوانی به جشن و پایکوبی می‌پردازند. بنابر اعتقاد ایرانیان باستان، با برافروختن آتش درون زمین گرم می‌شود و با کوچ زمستان، زندگی بار دیگر به زمین روی می‌نماید./ ایرنا
🔺اجرای متفاوت آیین جشن سده در ششتمد
🔹جشن سده در منطقه “کوه‌میش” ششتمد، از دیرباز برگزار می‌شده که اجرای متفاوت این آیین در شهر ششتمد نسبت به دیگر مناطق کشور، این آیین را خاص و ویژه کرده که مورد اقبال پژوهشگران نیز، قرار گرفته است.
🔹درباره فلسفه جشن سده در کتب جشن‌های ایران باستان، روایات زیادی آمده و فردوسی در شاهنامه، ابیاتی را به این جشن اختصاص داده و آنرا یادگار هوشنگ دومین پادشاه پیشدادی، دانسته است.
ز هوشنگ ماند این سده یادگار/بسی باد چون او دگر شهریار
کز آباد کردن، جهان شاد کرد/جهانی به نیکی از او یاد کرد
🔹آیین جشن سده در ششتمد، بصورت متفاوت اجرا می شود که برای نمونه، در روستاهای “باداشیان و باغخیرات” آتشی فراهم نموده و آنرا با چهارشاخ به هوا پرتاب می‌کنند و یا بر سر چهارشاخ کرده و در کوچه‌ها می‌گردانند و از جمله آتشی را به گرمابه می‌برند و به بلندی‌ها و کوچه‌هایی که بقول ما در نَسَر (جایی که کمتر آفتاب بر آن می‌تابد) می‌برند.
🔹در روستای “گاچ”، این آتش را بر روی بام‌ها و همه کوچه‌ها حرکت داده و به همه اعلام می‌کنند که این آیین در شهرستان ششتمد، هنوز در حال انجام است./ ایرنا
🔺نگاهی به نحوه اجرای آیین سده در ششتمد
🔹در آیین سده شهر ششتمد، انبوهی از بوته‌های هیزم خشک به نام “جِمِلِزگ” را که در کوههای کوه‌میش پیدا می‌شود، قبل از آغاز جشن آماده می‌کنند.
🔹پنجم بهمن، جوانان و پیران بر بلندی مشرف به آبادی جمع شده و به ساقه جملزگ نخ یا زنجیری بسته و آن بوته را آتش زده و آنرا به دور سر خود می‌چرخانند و به دنبال هم می دوند.
🔹در همین حین می‌خوانند “های سره! های‌سره! پنجاه و پنج به نوروز، صد به غله” و آن را به آسمان پرتاب می‌کنند. بقیه اهالی نیز خرمنی از آتش فراهم کرده و پیرامون آن به شادی و هلهله می‌پردازند که این جشن را در روزهای هفتم و دهم بهمن نیز، تکرار می‌کنند./ ایرنا
🔺پیش گویی خیر و برکت سال جدید از طریق جشن سده
🔹آیین جشن سده از قدیم ترها، به مدت سه روز در خطه ششتمد غرب خراسان، برگزار می شد که برخی مردم در طول برگزاری آن، نذری نیز می دادند و پس از پایان جشن، به محل برگزاری جشن آمده و از روی خاکسترهای برجای مانده، وضعیت سال آینده را پیشگویی می‌کردند.
🔹این پیشگویی، بدین گونه بود که آنان به خاکستر برجای مانده از آتش جشن، نگاه می‌کردند و اگر بر روی خاکستر رد پای جانوری حرام گوشت آشکار شده بود، می‌گفتند که سال پر از مرگ‌ومیری در پیش است و اگر رد پای حیوان حلال‌گوشتی روی خاکسترها بود، آنرا نشانه در راه بودن سالی پر از نعمت، برکت و روزی می دانستند.
🔹چنانچه باد خاکسترها را برده بود، می‌گفتند که سالی پرباد در انتظار آنان است و هیچ بارندگی نخواهیم داشت و اگر خاکسترها را باران شسته و برده بود، چنین پیش‌بینی می‌کردند که سال پربارانی خواهیم داشت و خود را برای سالی پرباران، آماده می‌کردند./ ایرنا
🔺آیین سده، مقدمه ای برای جشن بزرگ نوروز
🔹مردم شهرستان ششتمد در غرب خراسان، از قدیم اعتقاد داشته اند که در روز جشن سده، زمین زنده می‌شود و خرمی به زمین می‌آید و یخ زمین آب می‌شود.
🔹از آنجا که در این هنگام از سال، اندوخته کندوهای گندم به نصف رسیده است، برای آنکه امید خانواده ها به یاس تبدیل نشود، در آوازهایی می‌خواندند که “آی سره! آی سره! پنجاه به نوروز، صد به غله”.
🔹یعنی تنها صد روز مانده که غله نو بیاید و زمین زنده شده و به ما محصول بدهد، پس نباید ناامید و نگران بود و بدین ترتیب آنان شادی می‌کردند و با انرژی مثبت، آماده حضور در جشن بزرگ نوروز می شدند.
🔹این آیین از دیرباز همه‌ساله به صورت سنتی و در جای جای مناطق ششتمد انجام می‌گرفت، اما چند سالی است که این عنصر فرهنگی و جشن خودجوش، با کمترین هزینه و با مشارکت گروهی، مورد اقبال اهالی شهر ششتمد قرار گرفته است.
🔹چنانکه جشن سده، جمعیت انبوهی از مشتاقان آیینهای کهن را به شهرستان ششتمد می کشاند تا از نزدیک، شاهد این جشن باشند./ ایرنا
🔺جشن سِدِه، از جشن‌های زمستانی ایرانیان باستان
👤 محمد عبدالله زاده، پژوهشگر ایران باستان:
🔹در ایران باستان، برای یک سال ۲ فصل بهار و زمستان مشخص شده بود که جشن سده و چله از جشن‌های زمستانی بود که ۵۰ روز مانده به نوروز و ۱۰۰ روز مانده به برداشت غله، برگزار می‌شد.
🔹از جمله جشن های زمستانی که پیوند و گره خوردگی زیادی با جشن خرمن دارد، جشن سده یا سره است و این آیین در فهرست میراث معنوی یا میراث ناملموس نیز، ثبت شده است.
🔹در ۱۰ بهمن هنگام جشن سده، مردم معتقد بودند که خرمی به زمین آمده و زمین از درون گرم شده است و در نزدیکی ضلع جنوبی گورستان گبری ششتمد، روی تپه های اطراف محل سکونت خود، خس و خاشاک جمع می کنند.
🔹مردم با خواندن این شعر “آی سده، آی سده، پنجاه به نوروز، صد به غله”، نوید نزدیکی بهار و رسیدن غله تازه را می دادند.
🔹گورستان هایی مربوط به دوران ایران باستان و زمانی که آیین رسمی ایرانیان زرتشتی بوده، در ششتمد کشف و شناسایی شده که بیانگر این است که قدمت جشن سده در این شهرستان، به قرون بسیار گذشته باز می گردد.
🔹شهرستان ششتمد با داشتن بناهای تاریخی و فرهنگی شامل آرامگاه ابوالحسن بیهقی، نویسنده و تاریخ نگار شهیر، محل وضوی امام جواد (ع)، بقاع متبرکه، پناهگاه دوره سلجوقیان و آب و هوای معتدل کوهستانی و طبیعت سرسبز، مکان مناسبی برای مسافران و گردشگران محسوب می شود./ ایرنا
🔺بخش پایانی
