👤 رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستان شناس:
🔹«مناره ترشیز» که در حال حاضر به برج فیروزآباد شهرت داشته، بنایی آجری به شکل استوانه با بلندای حدود ۲۴ متر بوده که در حال حاضر، تنها ۱۸ متر از آن باقی مانده است.
🔹روستای فیروزآباد در فاصله ۱۷ کیلومتری جنوب شهر بردسکن و در بخش شهرآباد واقع شده است. در سمت غربی این روستا، محوطه باستانی بسیار وسیعی گسترده شده که بیتردید خرابههای شهر «ترشیز» مرکز منطقه «بُشت» است.
🔹تُرشیز، یکی از شهرهای مهم بر سر راهی بوده که شهرهای جنوب غرب و جنوب ایران را به خراسان مرتبط میکرده است. با توجه به موقعیت ترشیز و روایتهایی از وجود آتشکدهای عظیم و داستان حماسی و ملی «سرو کشمر» در گستره آن ولایت، قابلیت این را داشته که بسیاری از جغرافیانویسان و مورخان به جایگاه والای آن شهر، اشارتی داشته باشند.
🔹«ابن خردادبه» در اواخر قرن سوم هجری قمری از این شهر به عنوان منزلی بر سر راه شیراز به خراسان نام برده است. «ابن حوقل» نیز در اواسط قرن چهارم هجری قمری، ترشیز را شهری زیبا، پربرکت و پرجمعیت در شمار شهرهای بزرگ آن روزگار و همردیف با شهرهای زرنج، قاین، طبسین، دامغان، اصفهان و ری، دانسته است.
🔹همچنین «مقدسی» در قرن چهارم هجری قمری ترشیز را منزلی مهم بر سر راه نایین و یزد به خراسان، نام برده است. «حمدالله مستوفی» هم در اواسط قرن هشتم هجری قمری، ترشیز را شهری با حصاری به غایت استوار معرفی کرده و «حافظ ابرو» در اوایل قرن نهم هجری قمری، آن را ناحیتی بزرگ با قلعهای مستحکم دیده است.
🔹البته از آن شهر با عظمت، اکنون تنها بقایای برج و بارو و تپه ماهورهای حاصل از انهدام ارگ و فضاهایی متعدد و متنوع شهری باقیمانده که به شدت نیز، آسیبپذیر هستند. تنها اثر معماری برجای مانده از دوران شکوه و عظمت ترشیز در دوره سلجوقیان، بخشی از یک مناره بنام مناره فیروزآباد است.
🔹این بنا مانند مناره های خسروگرد سبزوار، مناره مجاور مسجد تاریخانه دامغان و مناره کنار مسجد جامع سمنان، نماد ۳ چیز است؛ یکی نماد مذهب، یکی استفاده به عنوان یک عنصر اطلاعرسانی و در آخر نمادی تزئینی و فرهنگی در حاشیه شهر ترشیز، بوده است.
🔹از سمت شرقی مناره فیروزآباد، درگاهی به درون باز شده و به پلکان مارپیچ درون آن، منتهی میشود که تا رأس مناره راه داشته و به جانپناه فراز مناره میرسیده است. روزنههای مستطیل شکلی، بر بدنه مناره تعبیه شده تا به راه پله نور برساند.
🔹قاعده آن روی سکوی آجری دایره به ارتفاع کمتر از یک متر استقرار یافته و معمار چیرهدست کوشیده است حتیالامکان با آرایههای متنوع آجری، آن را زیبا و چشمنواز جلوه دهد. بدنه مناره از ابتدا تا ارتفاع ۶ متری با آجرهای جفتی و به شیوه «حصیری» نماسازی شده است
🔹بالاتر از آن، یک رشته کتیبه کوفی زیبا در میان قابی تزئینی، بدنه مناره را دور زده است. تا ۸ متر بعد از کتیبه آجرهای خفته راسته بدنه را به صورت زیگزاگ آراسته و سپس زیگزاگها به لوزیهای مکرر، منتهی گردیدهاند.
🔹بر بدنه غربی مناره، در این بخش یک کتیبه کوفی عمودی نقش بسته است. بالاترین بخش تزیینی بدنه مناره تزئینات در هم تنیده کتیبهمانند است که بسیار زیبا اجرا شده و احتمالا بخش زیادی از بدنه مناره را زینت میداده که متاسفانه منهدم شده است.
🔹شیوه معماری رازی در عصر سلجوقیان، به معمار اجازه داده تا در این مناره نیز با استفاده از آجرهای کوچک و بزرگ، نقشهای متنوع بیافریند. در سالهای اخیر به همت ادارهکل میراث فرهنگی استان، مرمتهایی در بنا صورت گرفته و از فرسایش بیشتر، پیشگیری شده است. مناره فیروزآباد در ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ به شماره ۹۱۰، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
〰〰〰〰〰〰〰〰〰〰〰
🔰به روز ترین مجموعه خبری غرب خراسان
@asrsabzevar