👤 محمدحسین جوادی مقدم، رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری کوهسرخ:
🔹این شهرستان غربی خراسان یکی از قطب‌ها و رویشگاه‌های مهم گیاه دارویی آنغوزه در استان و کشور است. گیاه آنغوزه مختص مناطقی است که از سطح دریا ارتفاعی بیش از ۱۶۰۰ تا ۱۷۰۰ متر داشته باشند.
🔹هرچند ۲۰ هزار هکتار از اراضی کوهسرخ رویشگاه آنغوزه است، اما طی ۲ تا ۳ سال اخیر برداشت‌های بی‌رویه و از سویی خشکسالی، موجب کاهش پوشش و تراکم این گیاه دارویی، شده است.
🔹اگر در سال‌های قبل هر یک متر مربع یک تا سه گیاه آنغوزه مشاهده می‌شد، اما اکنون به دلیل برداشت بی‌رویه و غیر اصولی توسط روستائیان و بهره‌برداران، در هر ۲۰ متر یک گیاه هم مشاهده نمی‌شود.
🔹برداشت‌های بی‌رویه و غیر اصولی، خشکسالی و…، این گیاه را در معرض انقراض قرار داده و امسال و احتمالاً سال آینده با هماهنگی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان، عرصه‌های این محصول کاملاً قرق خواهد شد و هیچکس اجازه برداشت ندارد.
🔹هر کس اقدام به برداشت غیر مجاز آنغوزه کند، به مراجع قضایی معرفی می‌شود. از ابتدای امسال تاکنون، در همین رابطه ۸ پرونده در کوهسرخ تشکیل و متخلفان به مراجع قضایی، معرفی شده‌اند.
🔹در استانمان فقط کوهسرخ و نیشابور و در خراسان جنوبی طبس گیاه آنغوزه شیرین را دارند، ولی از نظر درصد خلوص و ماده موثر گیاه، کوهسرخ در استان رتبه اول را دارد. پارسال گردش مالی گیاه آنغوزه در این شهرستان، ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد تومان بود.
🔹در حال حاضر هر کیلو شیره آنغوزه، کیلویی ۵ میلیون تومان خرید و فروش می‌شود. همه ساله در تیر یا مرداد ماه، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی یک روستا را برای جمع‌آوری آنغوزه آزاد اعلام می‌کند و این منطقه در سامانه الکترونیکی دولت، به مزایده گذاشته می‌شود.
🔹بر اساس مجوزی که به فرد برنده مزایده پارسال داده شد، وی می‌توانست حدود ۲۰ تن شیره آنغوزه، ۱۲ تن آنغوزه و ۸ تن برگه آنغوزه برداشت کند و در قبال این ۲۰ تن، متعهد شد ۱۵۰۰ هکتار از اراضی روستای دهمیان را بذرپاشی و مرتع را احیا کند.
🔹هر کسی نمی‌تواند گیاه آنغوزه را جمع‌آوری کند و فقط سه روستای دهمیان، اوندر و چلپو در شهرستان کوهسرخ، می‌توانند گیاه را جمع‌آوری کنند. به کسانی که دامدار هستند، پروانه بهره برداری داده می‌شود تا بتوانند اقدام به جمع‌آوری گیاه از سطح مراتع کنند.
🔹اگرچه روستای چلپو در سال ۱۳۸۳ حدود ۲۰ تا ۳۰ خانوار بیشتر جمعیت نداشت، اما اکنون در این روستا که خواستگاه اصلی رویشگاه گیاه آنغوزه است، حدود ۲۶۰ خانوار ساکن هستند و به نوعی مهاجرت معکوس داشته است.
🔹شهرستان کوهسرخ ۲۰۰ هزار هکتار مساحت دارد که از این میزان، ۱۶۰ هزار هکتار اراضی ملی است که در سطح ۱۳۰ تا ۱۴۰ هزار هکتار اراضی ملی و در عرصه‌های منابع طبیعی گیاهان دارویی خودرو، وجود دارد.
🔹۶۰ درصد ارتزاق مردم کوهسرخ، به عرصه‌های منابع طبیعی وابسته است و آنغوزه، ریواس، اسطوخودوس ، زیره، گیاه بادرنجبویه و…، از مهمترین گیاهان دارویی این شهرستان هستند. حدود ۱۲ تا ۱۵ مورد از گیاه دارویی منطقه، ماده مؤثره بالایی دارند.
🔹گیاه ریواس و قاقرویی که در کوهسرخ وجود دارد، از کیفیت بسیار منحصر به فردی برخوردار است. هرچند گیاه ریواس را در شهرهای مختلف داریم، اما از این کیفیت برخوردار نیست.
🔹کوهسرخ از قطب‌های مهم گیاهان دارویی در استان است، با وجود اینکه آنغوزه آن به لحاظ کمی و کیفی رتبه اول استان را دارد و از مهمترین رویشگاه‌های آنغوزه در ایران است، ولی هنوز از ظرفیت کامل این شهرستان در تولید گیاهان دارویی، استفاده نشده است.
🔹تلاش می‌کنیم جایگاه گیاه آنغوزه و ریواس را حفظ کنیم، اما خود مردم کوهسرخ زیاد تمایلی به این کار ندارند و فقط به فکر کسب درآمد امسال هستند. خشکسالی و برداشت‌های بی‌رویه که مردم و اهالی روستا انجام می‌دهند، گیاه آنغوزه را در معرض انقراض قرار داده است.
🔹اگرچه امسال حدود ۱ هزار هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی را احیاء کرده و گیاه آنغوزه کشت نمودیم، اما بدلیل عدم بارندگی و خشکسالی، گیاه سبز نشده است. تمامی برداشت‌های گیاه آنغوزه در کوهسرخ، غیر اصولی است و کسانی که برداشت را انجام می‌دهند، دلسوز گیاه نیستند.
🔹افرادی که از شهرهای اطراف برای برداشت این گیاه به کوهسرخ می‌آیند، چون آموزشی ندیده‌اند، آسیب جدی وارد می‌کنند. اهالی روستای دهمیان آموزش‌های لازم را فرا گرفته‌اند و گیاه را اصولی برش می‌زنند، ولی سایر افراد به فکر حفظ گیاه نیستند و برداشت‌هایشان غیر اصولی است.
🔹یکی دیگر از مهمترین مشکلات ما، چرای بی‌رویه در مراتع است. ییلاقی بودن کوهسرخ، موجب شده از ابتدای فروردین تاکنون ۴۰ مورد چرای دام غیر مجاز داشته باشیم. در فصل رویش و تخم‌ریزی گیاه قرار داریم، اما چرای غیر مجاز آسیب جدی به مراتع وارد می‌کند.
🆔 @Asrsabzevar
