مناره جنبان مسجد پامنار سبزوار، نماد بهره گیری از علم فیزیک

رجبعلی لباف خانیکی اظهار کرد: مسجد پامنار سبزوار به شیوه «رازی» همانند مساجد فهرج یزد و جامع اصفهان ساخته شد. در آن گونه مساجد یک فضای ستون‌دار شبستان مانند در سمت قبله، یک صحن وسیع در سمت شمال شرق و رواق‌هایی در دو سوی شرق و غرب مسجد را شکل می‌دادند. از مصائبی که بر مسجد جامع سبزوار وارد گردیده، در کتاب تاریخ بیهق یاد شده است.

وی افزود: مسجد آدینه قصبه سبزوار در روزگار حمزه‌بن آذرک‌ الخارجی خراب گشته و مردم برای نماز جمعه و اعیاد خسروجرد، به آنجا می‌رفتند. بعد از آن واقعه، زنی ریسنده هزینه تجدید بنای مسجد جامع را تقبل کرد و مسجد تجدید بنا شد. «امیر احمدبن عبدالله‌ خجستانی» دستور داد برای آن، منبری از چوب آبنوس بسازند که نام احمد خجستانی به تاریخ ۲۶۶ ه‌.ق، بر آن نوشته شده است.

پژوهشگر و باستان‌ شناس خراسان‌رضوی ادامه داد: گویا مسجد خیلی دوام نیاورده؛ زیرا نوبتی دیگر «امیر ابوالفضل زیاری» در تاریخ ۳۷۰ هـ.ق، مسجد را به عمارت تبدیل کرد و در سال ۴۲۰ هـ.ق «خواجه امیرک دبیر»، مناره‌ای بر آن ساخت و آن مناره بر اثر زلزله‌ای در سال ۴۴۴ هـ.ق، فروافتاد. معمار که قصد تجدید بنای مناره را کرده بود، کمی از مناره را مجدداً تجدید بنا کرد.

خانیکی تصریح کرد: وی یک سال تجدید بنا را متوقف کرد تا نشست کند و سپس مناره را کامل کرد. آن مناره که در سال ۴۴۵ هـ.ق ساخته شد تاکنون باقی است. آن مناره از نوع مناره‌های جنبان همانند منارجنبان اصفهان و یزد و نمادی از فناوری و بهره‌ گیری از علم فیزیک، در هزار سال پیش بوده است.

وی گفت: در حال حاضر مسجد جامع قدیم سبزوار با وسعت ۳۵۰ مترمربع و معروف به «مسجد پامنار»، در حاشیه خیابان بیهق سبزوار و بر یک شبستان و صحن و ورودی واقع است. منار کهن مسجد یا همان منارجنبان به ارتفاع ۲۳ متر، در زاویۀ شمال‌غربی مسجد قرار دارد و بر بدنه مناره، با خط آجری «بسم الله الرحمن الرحیم، محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین» نوشته شده است.

پژوهشگر و باستان‌ شناس خراسان‌رضوی یادآور شد: مسجد پامنار سبزوار در طول حیات خود، تغییر و تحولات فراوان یافته که آخرین تغییرات آن، کاشیکاری سردر و نمای پایه‌ های ایوان ورودی مسجد ظاهراً مربوط به سال ۱۳۷۲ است. همزمان بر دو طرفه ورودی مسجد نیز بخشی از سوره انسان بر روی کاشی نقش بسته است.

خانیکی تصریح کرد: اگرچه از این مسجد جامع اولیه سبزوار، اکنون تنها مناره آجری آن برجای مانده، ولی اصالت و صلابت آن، کافی است که هر ساله تعداد زیادی گردشگر به خاطر دیدار و آشنایی با فناوری منارجنبان‌ها، از خطه تاریخی و عالم‌خیز سبزوار بازدید کرده و با مفاخر معماری ایران، از نزدیک آشنا می‌شوند.